EBITDA blekking hefur rústað efnahagsreikning íslenskra fyrirtækja

Nú hafa 3 stór fyrirtæki birt uppgjör fyrir fyrstu 6 mánuði ársins, þ.e. Síminn, Icelandair og OR.  Öll virðast sína þokkalega arðsemi af almennum rekstri og sölu en fjármagnshliðin er í miklum ólestri og skuldir og vaxtagreiðslur keyra allt í tap.  Ekki eru öll fyrirtækin jafnslæm, Icelandair virðist skárri en Síminn sem bæði standa betur en "gjaldþrota" OR.

Það sem virðist einkenna íslensk fyrirtæki er að rekstrareikningurinn er góður miðað við ástandið en efnahagsreikningurinn kaffærir allt annað.  Hvernig gat þetta gerst?

Margt bendir til að sú árátta á Íslandi að aðskilja rekstur frá fjármögnun eigi mikinn þátt í þessu.  Framkvæmdastjórar áttu að hugsa um EBITDA en láta "fjármálasérfræðinga" hugsa um fjármögnunina.  Þetta var annað hvort gert í gengum bankana eða eignarstýringargrúppur eins og Exita og FL Group.  

Þetta er ekkert séríslenskt fyrirbæri, Svíar hafa notað þetta fyrirkomulag um áratugaskeið en í mögrum löndum er þetta fyrirkomulag litið hornauga.  Hugmyndin á bak við þetta er að fjármögnunin verði markvissari og ódýrari með því að sameina hana og koma í hendur fagaðila.  Vandamálið er að þessir svokallaðir "fagaðilar" bera enga rekstrarlega ábyrgð á fyrirtækjunum sem þeir eru að fjármagna og þeirra bónus er yfirleitt miðaður við að ná sem mestum hagnaði á eigið fé fyrirtækjanna.  Og þar byrja vandamálin. 

Þegar fjármagn er ódýrt, nóg af því og allt í uppgangi er auðvelt að ná betri arðsemi af rekstri en kostnaði af lánsfé.  Þar með byrjar kapphlaupið að taka sem mest lán og sýna stighækkandi arðsemi á eigið fé.  Þessi leikur gerir ráð fyrir að allir í fyrirtækjarekstri geti alltaf náð fram betri hagnaði en kostnaðurinn við lánin og að alltaf sé hægt að endurfjármagna á góðum kjörum.  Næsta skref í  þessu spili er svo að nota vannýtta efnahagsreikningar.  Þeir sem stýra fjármögnuninni sjá að mörg fyrirtæki eina varasjóði og aðrar eignir sem ekki koma daglegum rekstri beint við.  Það er ómögulegt að láta þetta safna ryki, eins og sagt er, og best að koma þessum eignum í "vinnu"   Þar með hefst sú árátta að veðsetja vannýttar eignir til að kaupa ný fyrirtæki svo hægt sé að halda leiknum áfram.  Skuldir aukast og aukast og endurfjármögnun verður skyndilega erfiðari. Til að halda þessari spilaborg gangandi finna menn upp hina "tæru snilld" - Icesave.  Þar sem bankar vilja ekki endurfjármagna fara menn í vasa sparifjáreigenda í nágrannalöndunum til að geta haldi þessu áfram.  Ekki þarf að spyrja að leikslokum.

Margar sænskar eignarstýringar grúppur hafa komist í hann krappann í gegnu árin og sænski markaðurinn verðsetur þessi fyrirtæki yfirleitt á afslætti, stundum allt að 50%.  Þegar allt var á hápunkti hér voru Fl Group og Exista á yfirverði sem sýndi að ekki var allt með felldu á markaðinum hér.  

Ísland er skólabókardæmi um hvað gerist þegar rekstur og fjármögnun eru aðgreind og fjármögnunaraðilar taka öll völd.  Því miður er ekki von að þetta batni í náinni framtíð.  Þeir sem reka fyrirtækin eiga ekki mikla möguleika að fá fullt og frjálst ákvörðunarvald yfir fjármögnum sinna fyrirtækja.  Í staðin fyrir að lúta vilja fjárhættuspilara verða menn nú að lúta vilja pólitískra ríkisbanka.  Pendúlinn hefur sveiflast algjörleg yfir á hina hliðina.

Hér á landi verður aldrei heilbrigður atvinnurekstur fyrr en helstu fyrirtæki landsins eru orðin frjáls og fullvalda fyrirtæki með eðlilegan efnahagsreikning sem rekstrarstjórnendur bera ábyrgð á. Þeir verða að hafa val um hvernig þeir fjármagna sinn rekstur.  Lánsfé er ekki alltaf lausnin, aukið hlutafé verður að vera stærri þáttur í fjármögnun hér á landi en verið hefur.